Căng cơ là tình trạng các sợi cơ bị kéo giãn quá mức hoặc tổn thương do vận động đột ngột, sai tư thế hoặc quá sức. Ở người cao tuổi, căng cơ thường xảy ra tại các nhóm cơ vùng lưng, cổ, vai, đùi và bắp chân, những vị trí chịu nhiều áp lực trong sinh hoạt hằng ngày.
Do đặc điểm lão hóa, khả năng phục hồi của cơ ở người cao tuổi chậm hơn so với người trẻ, vì vậy các tổn thương cơ dù nhẹ cũng có thể kéo dài, gây đau nhức dai dẳng nếu không được chăm sóc phù hợp.
Do đặc điểm lão hóa, khả năng phục hồi của cơ ở người cao tuổi chậm hơn so với người trẻ, vì vậy các tổn thương cơ dù nhẹ cũng có thể kéo dài, gây đau nhức dai dẳng nếu không được chăm sóc phù hợp.
Nguyên nhân thường gặp gây căng cơ ở người cao tuổi
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng căng cơ ở người cao tuổi, trong đó phổ biến nhất là: sự thoái hóa tự nhiên của hệ cơ - xương - khớp. Khi tuổi càng cao, khối lượng cơ giảm dần, độ đàn hồi và khả năng co giãn của cơ suy giảm, khiến cơ dễ bị tổn thương ngay cả với các vận động thông thường; Do vận động không đúng cách hoặc đột ngột. Người cao tuổi thường có thói quen đứng lên, ngồi xuống, cúi người, mang vác vật nặng mà không khởi động, dẫn đến các nhóm cơ không kịp thích nghi và bị căng giãn; Lao động và sinh hoạt quá sức. Việc làm việc liên tục, ít nghỉ ngơi dễ gây mỏi cơ và dẫn đến căng cơ; Ảnh hưởng của thời tiết lạnh. Thời tiết mùa đông lạnh, ẩm làm cơ co cứng, giảm lưu thông máu, từ đó tăng nguy cơ căng cơ nếu vận động không phù hợp; Các bệnh lý nền như: thoái hóa cột sống, loãng xương, tiểu đường, rối loạn tuần hoàn… cũng làm tăng nguy cơ tổn thương cơ và kéo dài thời gian hồi phục.
Người cao tuổi bị căng cơ thường có các biểu hiện như: đau nhức tại vùng cơ bị tổn thương, cảm giác căng cứng, đau tăng khi cử động hoặc thay đổi tư thế. Một số trường hợp có thể xuất hiện sưng nhẹ, co cứng cơ, hạn chế vận động vùng bị đau. Cơn đau thường giảm khi nghỉ ngơi nhưng có thể tái phát khi vận động trở lại.
Gia đình và người chăm sóc cần lưu ý, nếu tình trạng đau kéo dài nhiều ngày, đau tăng dần, kèm theo sưng to, bầm tím hoặc yếu liệt, cần đưa người cao tuổi đến cơ sở y tế để được thăm khám, tránh bỏ sót các chấn thương nghiêm trọng hơn.
Khi phát hiện người cao tuổi có dấu hiệu căng cơ, cần xử trí đúng cách để giảm đau và hỗ trợ phục hồi:
Trước hết, cho người bệnh nghỉ ngơi, hạn chế vận động vùng cơ bị tổn thương. Tránh cố gắng vận động hoặc xoa bóp mạnh ngay khi đang đau.
Trong 24 - 48 giờ đầu, có thể chườm lạnh nhẹ nhàng tại vị trí đau để giảm viêm và đau. Sau giai đoạn cấp, khi cơn đau giảm, có thể chuyển sang chườm ấm giúp giãn cơ, tăng lưu thông máu.
Người cao tuổi không nên tự ý sử dụng thuốc giảm đau, thuốc chống viêm kéo dài nếu không có chỉ định của cán bộ y tế, vì có thể gây tác dụng phụ, đặc biệt ở những người có bệnh lý nền.
Tuyệt đối không áp dụng các biện pháp dân gian chưa được kiểm chứng như: đắp lá nóng, day bấm mạnh hoặc kéo giãn cơ quá mức, vì có thể làm tổn thương cơ nặng hơn.
Phòng ngừa căng cơ ở người cao tuổi trong sinh hoạt hằng ngày
Phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong hạn chế tình trạng căng cơ ở người cao tuổi. Một số biện pháp đơn giản, hiệu quả gồm: Luôn khởi động nhẹ nhàng trước khi vận động, kể cả khi đi bộ, làm việc nhà hoặc lao động nhẹ. Các động tác giãn cơ đơn giản giúp cơ thích nghi tốt hơn với vận động; Duy trì thói quen vận động đều đặn, phù hợp với thể trạng như: đi bộ, tập dưỡng sinh, thái cực quyền, yoga nhẹ. Vận động hợp lý giúp tăng sức mạnh cơ, cải thiện sự linh hoạt và giảm nguy cơ chấn thương; Giữ ấm cơ thể, đặc biệt trong mùa lạnh. Người cao tuổi nên mặc đủ ấm, chú ý giữ ấm vùng cổ, lưng, khớp gối để hạn chế co cứng cơ; Bố trí thời gian nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc liên tục trong thời gian dài. Khi cảm thấy mỏi cơ, cần dừng lại nghỉ ngơi để cơ được phục hồi; Dinh dưỡng đầy đủ, cân đối cũng góp phần quan trọng trong việc duy trì sức khỏe cơ bắp. Người cao tuổi cần bổ sung đủ protein, canxi, vitamin D và các vi chất cần thiết theo hướng dẫn của cán bộ y tế.
Trong đa số trường hợp, căng cơ nhẹ có thể cải thiện sau vài ngày nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, cần đưa người cao tuổi đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu như đau dữ dội, đau kéo dài trên 5-7 ngày không thuyên giảm, sưng nề nhiều, bầm tím lan rộng, hạn chế vận động nghiêm trọng hoặc nghi ngờ có chấn thương kèm theo.
Việc thăm khám sớm giúp xác định chính xác tình trạng, được tư vấn điều trị phù hợp và phòng ngừa biến chứng, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại cộng đồng.
Căng cơ ở người cao tuổi là tình trạng thường gặp nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu được trang bị kiến thức đúng. Việc nâng cao nhận thức cho người dân, gia đình và cộng đồng về cách phòng ngừa, xử trí an toàn căng cơ không chỉ giúp người cao tuổi duy trì khả năng vận động, mà còn góp phần thực hiện mục tiêu chăm sóc sức khỏe ban đầu, hướng tới một tuổi già khỏe mạnh, chủ động và an toàn.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng căng cơ ở người cao tuổi, trong đó phổ biến nhất là: sự thoái hóa tự nhiên của hệ cơ - xương - khớp. Khi tuổi càng cao, khối lượng cơ giảm dần, độ đàn hồi và khả năng co giãn của cơ suy giảm, khiến cơ dễ bị tổn thương ngay cả với các vận động thông thường; Do vận động không đúng cách hoặc đột ngột. Người cao tuổi thường có thói quen đứng lên, ngồi xuống, cúi người, mang vác vật nặng mà không khởi động, dẫn đến các nhóm cơ không kịp thích nghi và bị căng giãn; Lao động và sinh hoạt quá sức. Việc làm việc liên tục, ít nghỉ ngơi dễ gây mỏi cơ và dẫn đến căng cơ; Ảnh hưởng của thời tiết lạnh. Thời tiết mùa đông lạnh, ẩm làm cơ co cứng, giảm lưu thông máu, từ đó tăng nguy cơ căng cơ nếu vận động không phù hợp; Các bệnh lý nền như: thoái hóa cột sống, loãng xương, tiểu đường, rối loạn tuần hoàn… cũng làm tăng nguy cơ tổn thương cơ và kéo dài thời gian hồi phục.
Người cao tuổi bị căng cơ thường có các biểu hiện như: đau nhức tại vùng cơ bị tổn thương, cảm giác căng cứng, đau tăng khi cử động hoặc thay đổi tư thế. Một số trường hợp có thể xuất hiện sưng nhẹ, co cứng cơ, hạn chế vận động vùng bị đau. Cơn đau thường giảm khi nghỉ ngơi nhưng có thể tái phát khi vận động trở lại.
Gia đình và người chăm sóc cần lưu ý, nếu tình trạng đau kéo dài nhiều ngày, đau tăng dần, kèm theo sưng to, bầm tím hoặc yếu liệt, cần đưa người cao tuổi đến cơ sở y tế để được thăm khám, tránh bỏ sót các chấn thương nghiêm trọng hơn.
Khi phát hiện người cao tuổi có dấu hiệu căng cơ, cần xử trí đúng cách để giảm đau và hỗ trợ phục hồi:
Trước hết, cho người bệnh nghỉ ngơi, hạn chế vận động vùng cơ bị tổn thương. Tránh cố gắng vận động hoặc xoa bóp mạnh ngay khi đang đau.
Trong 24 - 48 giờ đầu, có thể chườm lạnh nhẹ nhàng tại vị trí đau để giảm viêm và đau. Sau giai đoạn cấp, khi cơn đau giảm, có thể chuyển sang chườm ấm giúp giãn cơ, tăng lưu thông máu.
Người cao tuổi không nên tự ý sử dụng thuốc giảm đau, thuốc chống viêm kéo dài nếu không có chỉ định của cán bộ y tế, vì có thể gây tác dụng phụ, đặc biệt ở những người có bệnh lý nền.
Tuyệt đối không áp dụng các biện pháp dân gian chưa được kiểm chứng như: đắp lá nóng, day bấm mạnh hoặc kéo giãn cơ quá mức, vì có thể làm tổn thương cơ nặng hơn.
Phòng ngừa căng cơ ở người cao tuổi trong sinh hoạt hằng ngày
Phòng ngừa đóng vai trò quan trọng trong hạn chế tình trạng căng cơ ở người cao tuổi. Một số biện pháp đơn giản, hiệu quả gồm: Luôn khởi động nhẹ nhàng trước khi vận động, kể cả khi đi bộ, làm việc nhà hoặc lao động nhẹ. Các động tác giãn cơ đơn giản giúp cơ thích nghi tốt hơn với vận động; Duy trì thói quen vận động đều đặn, phù hợp với thể trạng như: đi bộ, tập dưỡng sinh, thái cực quyền, yoga nhẹ. Vận động hợp lý giúp tăng sức mạnh cơ, cải thiện sự linh hoạt và giảm nguy cơ chấn thương; Giữ ấm cơ thể, đặc biệt trong mùa lạnh. Người cao tuổi nên mặc đủ ấm, chú ý giữ ấm vùng cổ, lưng, khớp gối để hạn chế co cứng cơ; Bố trí thời gian nghỉ ngơi hợp lý, tránh làm việc liên tục trong thời gian dài. Khi cảm thấy mỏi cơ, cần dừng lại nghỉ ngơi để cơ được phục hồi; Dinh dưỡng đầy đủ, cân đối cũng góp phần quan trọng trong việc duy trì sức khỏe cơ bắp. Người cao tuổi cần bổ sung đủ protein, canxi, vitamin D và các vi chất cần thiết theo hướng dẫn của cán bộ y tế.
Trong đa số trường hợp, căng cơ nhẹ có thể cải thiện sau vài ngày nghỉ ngơi và chăm sóc đúng cách. Tuy nhiên, cần đưa người cao tuổi đến cơ sở y tế khi có các dấu hiệu như đau dữ dội, đau kéo dài trên 5-7 ngày không thuyên giảm, sưng nề nhiều, bầm tím lan rộng, hạn chế vận động nghiêm trọng hoặc nghi ngờ có chấn thương kèm theo.
Việc thăm khám sớm giúp xác định chính xác tình trạng, được tư vấn điều trị phù hợp và phòng ngừa biến chứng, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe người cao tuổi tại cộng đồng.
Căng cơ ở người cao tuổi là tình trạng thường gặp nhưng hoàn toàn có thể phòng ngừa và kiểm soát nếu được trang bị kiến thức đúng. Việc nâng cao nhận thức cho người dân, gia đình và cộng đồng về cách phòng ngừa, xử trí an toàn căng cơ không chỉ giúp người cao tuổi duy trì khả năng vận động, mà còn góp phần thực hiện mục tiêu chăm sóc sức khỏe ban đầu, hướng tới một tuổi già khỏe mạnh, chủ động và an toàn.
Khoa Truyền thônGDSK
