Giám sát trọng điểm HIV là hình thức giám sát dịch tễ học được thực hiện định kỳ tại một số nhóm dân cư hoặc khu vực có nguy cơ lây nhiễm HIV cao. Hoạt động này tập trung vào việc xét nghiệm HIV kết hợp thu thập thông tin hành vi nguy cơ nhằm xác định tỷ lệ nhiễm HIV và xu hướng lây nhiễm theo thời gian.
Giám sát trọng điểm HIV đóng vai trò cực kỳ quan trọng vì nó giúp nắm bắt chính xác tình hình dịch bệnh, xác định các nhóm nguy cơ cao, theo dõi xu hướng lây nhiễm để từ đó điều chỉnh chiến lược can thiệp hiệu quả, phân bổ nguồn lực hợp lý, và đẩy nhanh tiến độ chấm dứt dịch AIDS vào năm 2030. Một trọng những hoạt động nổi bật của giám sát trọng điểm là xét nghiệm cho từng nhóm đối tượng nguy cơ cao, từ đó phát hiện ra những trường hợp nhiễm mới, đưa vào điều trị ARV, ngăn ngừa lây lan và có các biện pháp dự phòng khác.
Phương pháp phát hiện nhiễm mới HIV bao gồm: Xét nghiệm nhiễm mới HIV bằng sinh phẩm nhanh (sử dụng sinh phẩm nhanh để xét nghiệm sàng lọc phát hiện nhiễm mới HIV trong các mẫu đã được khẳng định HIV dương tính) và phương cách xét nghiệm nhiễm mới HIV (là sự kết hợp kết quả của một hay nhiều xét nghiệm khác nhau hoặc kết hợp kết quả các xét nghiệm với các thông tin lâm sàng để phân loại một trường hợp đã nhiễm HIV là nhiễm mới hay nhiễm lâu).
Xét nghiệm HIV giúp người nhiễm HIV sớm phát hiện tình trạng bệnh và sớm tiếp cận điều trị HIV, cụ thể như sau: Đáp ứng ở cấp độ quần thể: cung cấp dữ liệu cấp độ quần thể về nhiễm mới HIV để phân tích nhóm có hành vi nguy cơ lây nhiễm HIV, xác định điểm nóng cần lập kế hoạch dự phòng và đáp ứng y tế công cộng. Đáp ứng ở cấp độ cá nhân: giúp nhân viên y tế xác định ưu tiên và tư vấn tăng cường, hiệu quả trong việc tìm ra các ca nhiễm HIV khác, kết hợp đồng bộ việc chăm sóc điều trị ngay, can thiệp dự phòng, chuyển gửi ưu tiên và giám sát chủ động. Toàn bộ dữ liệu xét nghiệm nhiễm mới HIV được quản lý chi tiết theo từng trường hợp cụ thể, tích hợp vào hệ thống cơ sở dữ liệu điện tử chuyên biệt, có mã định danh cá nhân, bảo đảm không trùng lặp và có thể truy vết theo thời gian thực. Việc phân tích, tổng hợp và báo cáo các trường hợp nhiễm mới được thực hiện theo chuẩn nghiệp vụ thống nhất, phục vụ hiệu quả cho công tác giám sát dịch, đánh giá xu hướng dịch tễ học, xây dựng chiến lược can thiệp phù hợp và kịp thời.
Trong bối cảnh dịch HIV/AIDS vẫn còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ lây lan, công tác giám sát trọng điểm HIV đang đóng vai trò như một “lá chắn thầm lặng”, giúp ngành y tế chủ động nắm bắt tình hình, khoanh vùng nguy cơ và triển khai các biện pháp can thiệp kịp thời, hiệu quả.
Tại Nghệ An, hoạt động giám sát trọng điểm HIV được triển khai định kỳ tại các nhóm có nguy cơ cao như người nghiện chích ma túy, người bán dâm, nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Các điểm giám sát được lựa chọn dựa trên tình hình dịch tễ thực tế, tập trung vào những khu vực được xem là “điểm nóng” về HIV/AIDS. Quá trình giám sát không chỉ dừng lại ở việc lấy mẫu xét nghiệm HIV mà còn kết hợp thu thập thông tin về hành vi nguy cơ. Từ việc sử dụng bơm kim tiêm sạch, quan hệ tình dục an toàn đến khả năng tiếp cận các dịch vụ y tế, tất cả đều được ghi nhận nhằm phản ánh đúng thực trạng lây nhiễm HIV trong cộng đồng. Thông qua giám sát trọng điểm HIV đã góp phần phát hiện ca dương tính mới trên địa bàn toàn tỉnh. Theo thống kê năm 2021 toàn tỉnh phát hiện 217 người; năm 2022 phát hiện 249; năm 2023 có 228; đến năm 2024 có 185; và 9/2025 phát hiện 114 người.
Theo đánh giá của ngành y tế, các số liệu thu được từ giám sát trọng điểm HIV tuy không mang tính bao phủ toàn dân nhưng lại có giá trị cảnh báo sớm. Thông qua việc so sánh số liệu qua các năm, các nhà chuyên môn có thể nhận diện xu hướng gia tăng hoặc giảm tỷ lệ nhiễm HIV trong từng nhóm nguy cơ, từ đó điều chỉnh chiến lược can thiệp cho phù hợp, nhờ dữ liệu giám sát trọng điểm, các chương trình can thiệp giảm tác hại, điều trị ARV và dự phòng lây nhiễm HIV đã được triển khai đúng đối tượng, đúng thời điểm, góp phần hạn chế lây lan HIV trong cộng đồng.
Giám sát trọng điểm HIV có thể là một công việc âm thầm, ít được chú ý, nhưng lại chính là cơ sở quan trọng giúp Ngành y tế từng bước kiểm soát dịch HIV/AIDS. Khi dữ liệu được thu thập đầy đủ và sử dụng đúng cách, cuộc chiến phòng, chống HIV sẽ có thêm “vũ khí” vững chắc để tiến gần hơn đến mục tiêu chấm dứt dịch bệnh AIDS vào năm 2030.
T-T
