PrEP – Chương trình dự phòng trước phơi nhiễm HIV hiệu quả

Dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) là sử dụng thuốc ARV cho người chưa nhiễm HIV nhưng có hành vi nguy cơ cao lây nhiễm HIV để dự phòng lây nhiễm HIV. Đây là biện pháp dự phòng chủ động và có hiệu quả cao trong dự phòng nhiễm HIV.   ​Vào năm 2017, với những bằng chứng khoa học mạnh mẽ từ những nghiên cứu được công bố, Tổ chức Y tế Thế giới đã đưa ra khuyến cáo các quốc gia rằng: Điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP) là biện pháp hiệu quả ngăn ngừa lây nhiễm HIV cho nhóm đối tượng có nguy cơ cao đặc biệt với đối tượng nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM). Chương trình PrEP quốc gia được xây dựng dựa trên những thực hành tốt nhất trên toàn cầu và nghiên cứu nhu cầu của nhóm đích. Điều trị PrEP được coi là một phần của chiến lược dự phòng HIV toàn diện cho những người có nguy cơ cao nhiễm HIV.
    ​Ngay sau khi Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo về hiệu quả của điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV bằng thuốc kháng HIV (PrEP), từ năm 2017 Việt Nam đã triển khai thí điểm PrEP tại 2 thành phố Hà Nội và Hồ Chí Minh. Với những bài học thành công từ mô hình thí điểm và hiệu quả của PrEP trong dự phòng lây nhiễm HIV, từ năm 2019 đến nay Việt Nam đã nhanh chóng mở rộng PrEP tại 29 tỉnh, thành phố với 210 cơ sở cung cấp dịch vụ PrEP. Tính đến 30/6/2022, Việt Nam có hơn 52.000 khách hàng sử dụng dịch vụ PrEP. Theo báo cáo tổng hợp của Cục Phòng, chống HIV/AIDS trong số hơn 10.000 khách hàng đầu tiên đã sử dụng PrEP chỉ có 8 trường hợp nhiễm HIV (chiếm 0,08%). Tìm hiểu nguyên nhân, thấy rằng có một trường hợp có gen kháng thuốc, còn lại 7 trường hợp do không tuân thủ điều trị. Điều đó cho thấy rằng, tuân thủ điều trị thì PrEP có vai trò như “vắc xin” phòng lây nhiễm HIV.Chương trình điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) được triển khai tại Nghệ An bắt đầu từ tháng 6/2020 với sự hỗ trợ của Dự án Quỹ toàn cầu. Đến nay, đã triển khai tại 3 phòng khám của Bệnh viện TP Vinh, TTYT Quỳ Hợp, TTYT Tương Dương và 01 phòng khám tư nhân (PK Glink). Nghệ An là một trong những địa phương mới triển khai trong thời gian ngắn nhưng số người tham gia điều trị luôn vượt chỉ tiêu hàng năm. Trong đó, Phòng khám Glink là đơn vị đi đầu trong việc triển khai các dịch vụ, mô hình mới này. Đến nay, toàn tỉnh có 1592 khách hàng sử dụng dịch vụ thì Phòng khám Glink đã có 1536 khách hàng chiếm trên 96%. PrEP thực sự  đóng vai trò quan trọng, là vũ khí mới trong việc phòng ngừa lây nhiễm HIV, nhất là trong nhóm nam quan hệ tình dục nam với nam (MSM).
Hiện lây nhiễm HIV đang có xu hướng tăng cao trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới tương đối cao. Theo Cục Phòng, chống HIV/AIDS, ước tính số lượng MSM tại Việt Nam có khoảng 178.000 người. Tỷ lệ hiện nhiễm HIV tăng nhanh trong nhóm này, từ 3,95% năm 2011 lên 5,1% năm 2015; 11,36% năm 2018 và 13,85% năm 2019. Tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm MSM khác nhau ở các tỉnh thành phố nhưng thường tập trung ở các khu vực đô thị, các tỉnh, thành phố lớn.
Để ứng phó với thực trạng này, đồng thời tăng cường phòng, chống HIV trong cộng đồng MSM, hệ thống phòng, chống HIV/AIDS từ tỉnh đến cơ sở đã triển khai nhiều hoạt động, đặc biệt là sự linh hoạt và đa dạng hoá nhiều hình thức cung cấp dịch vụ điều trị PrEP (biện pháp dự phòng lây nhiễm HIV mới), để đảm bảo phù hợp với khách hàng…Các hoạt động can thiệp dự phòng lây nhiễm HIV đang được triển khai đồng bộ trong nhóm MSM như: Truyền thông thay đổi hành vi gồm truyền thông trực tiếp qua nhóm lớn, nhóm nhỏ, sự kiện, truyền thông qua mạng xã hội (Facebook, Zalo) và các ứng dụng hẹn hò của nhóm MSM (Blued, Grind...). Thông qua đó, tạo điều kiện cho nhóm MSM tiếp cận thuận lợi các dịch vụ HIV/AIDS; kết hợp truyền thông dịch vụ HIV/AIDS và truyền thông giảm kỳ thị và phân biệt đối xử liên quan đến HIV ở nhóm MSM. Bên cạnh hoạt động truyền thông, công tác tiếp cận, tư vấn xét nghiệm HIV tại cộng đồng và cơ sở y tế cũng được đẩy mạnh. Đặc biệt là Tự xét nghiệm thông qua trang web “tuxetnghiem.vn” được triển khai hiệu quả.
Một trong những hình thức truyền thông nhằm tác động đến tất cả các đối tượng đích đó là mô hình tiếp cận theo mạng lưới. Đây là cách thức tiếp cận các nhóm đích có hành vi nguy cơ cao dựa vào mạng lưới sẵn có của họ để kết nối với các dịch vụ dự phòng và chăm sóc HIV/AIDS nhằm thực hiện chuyển gửi đến các dịch vụ chăm sóc và điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV, điều trị ARV cho các đối tượng dương tính với HIV.Các “hạt giống” được tuyển chọn thông qua một số ít nhân viên tiếp cận cộng đồng mà tiêu chí là họ có mối quan hệ thân thiết (mạng lưới) với các khách hàng tiềm năng (trong giới), họ sẽ tiếp cận, giới thiệu những khách hàng có nguy cơ đến sử dụng các dịch vụ dự phòng, tư vấn tự xét nghiệm hoặc xét nghiệm tại các phòng khám OPC.Một trong những phương pháp truyền thông thể hiện tính ưu việt hiện nay  đó là sử dụng công nghệ truyền thông trực tuyến. Chỉ cần có máy tính, điện thoại thông minh nhân viên tiếp cận cộng đồng có thể dùng các mạng xã hội như zalo, facebook, twetter, blue  để kết nối và tiếp cận đến quần thể MSM và bạn tình của họ để cung cấp thông tin về các chương trình can thiệp giảm hại, dự phòng trước phơi nhiễm HIV (PrEP) đồng thời chuyển gủi họ đi xét nghiệm HIV khi có nhu cầu.
Tuy nhiên, hiện nay việc triển khai điều trị PrEP tại Nghệ An vẫn còn có những hạn chế nhất định. Do địa bàn rộng, nhất là các huyện miền núi cao, đời sống kinh tế, đi lại khó khăn, mất thời gian tiếp cận, do đó PrEP hiện chủ yếu đến được với bộ phận nhỏ người dân ở thành thị chứ chưa tiếp cận được nhiều tới các khách hàng ở nông thôn, công nhân trong các khu công nghiệp. Bên cạnh đó là sự kỳ thị đối với nhóm người có hành vi nguy cơ cao cũng là một trỏ ngại đáng kể.
Với mục tiêu điều trị dự phòng trước phơi nhiễm HIV cho khách hàng có hành vi nguy cơ cao, hướng tới mở rộng khách hàng sử dụng dịch vụ, Khoa Phòng, chống HIV/AIDS - Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tiếp tục đẩy mạnh, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền nâng cao hiểu biết của người dân, nhất là nhóm đối tượng có nguy cơ cao nhiễm HIV, về điều trị dự phòng trước phơi nhiễm với HIV, nhằm thu hút ngày càng đông người tiếp cận dịch vụ, tham gia điều trị hiệu quả, góp phần giảm thiểu lây nhiễm HIV trong cộng đồng, hướng tới mục tiêu chấm dứt dịch AIDS vào trước năm 2030.